ZASADA WU XING
Geneza i Cykle Pięciu Przemian Qi.
Zasada Wu Xing jest rozwinięciem Teorii Dualizmu. Wu należy rozumieć jako pięć, natomiast Xing oznacza zmianę, stan, fazę. Warto uwolnić się od rozumienia Wu Xing jako czegoś statycznego, fizycznie podzielnego i możliwego do obliczenia, gdyż koncepcja ta tłumaczy krążenie Qi pojmowanej jako Oddech Życia. Metafizycznie Qi nie może być wyodrębniona i podzielona.
Koncepcja wyjaśnia następujące po sobie fazy: powstawania, wzrastania, dojrzewania, gaśnięcia aż do zaniku wszystkiego, co pojawia się we wszechświecie. Stany te obrazują tą samą Qi pozostającą w cyklicznym ruchu spowodowanym wzrostem i spadkiem. Zasada sprowadza się do swoistej gry dwu przeciwstawnych sobie sił Yin i Yang. Robimy wdech i wydech powietrza, będący niczym innym tylko fazą Yang i Yin oddychania. Możemy ten proces uszczegółowić, opisując etapy: pobrania, wprowadzania, zatrzymania powietrza w płucach a następnie wyprowadzania i ostatecznego wydalenia go z organu. Podobnie z przyciąganiem i odpychaniem Ziemi przez Słońce w wyniku, czego obserwujemy przemieszczanie się planety po ekliptyce.
Zarówno doktryna Wu Xing jak i inne zasady przyjęte przez chińską myśl filozoficzną, powstały w oparciu o obserwacje astronomiczne, wynikające z heliocentryzmu.
Wyjaśnianie teorii Pięciu Przemian i łączenie jej z wartościami geocentrycznymi takimi jak pory roku, klimat, pogoda jest jedynie pełnym analogii prezentowaniem dynamik, jakie funkcjonują we wszechświecie. Takie założenia nigdy nie były fundamentem dla umysłów starożytnych uczonych. Zanim Teorię Pięciu Przemian rozpoczęto popularyzować w uproszczonej formie, zasada Wu Xing była interpretowana jako wędrówka Ziemi po orbicie wokół Słońca. To stwierdzenie jest podstawowym źródłem koncepcji Pięciu Przemian.
Astronomowie chińscy zaobserwowali, że ziemskie pole magnetyczne jest pod wpływem zmiennego dystansu planety w stosunku do Słońca. Określili cykliczne zmiany Qi w ziemskiej magnetosferze wynikające z różnego poziomu promieniowania słonecznego, a dokładniej ze zróżnicowania jakości i natężenia cząsteczek wiatru solarnego. Studiując dorobek kultury dalekowschodniej stwierdzamy, że starożytni teoretycy wiedzieli o zróżnicowanym ruchu obrotowym Słońca, czego skutkiem są turbulencje emitujące w kierunku Ziemi olbrzymie, niejednorodne w czasie, promieniowanie elektromagnetyczne.
Chińscy uczeni byli wspaniałymi matematykami i fizykami a wielu z nich zasiliłoby z pewnością grono dzisiejszych noblistów.
Schemat zamieszczony niżej ilustruje drogę, jaką przebywa Ziemia w ciągu roku wędrując po ekliptyce wokół swojej gwiazdy. Zaznaczono na niej fazy zmieniającej się Qi w zależności od odległości między planetą a Słońcem. Ilustracja zawiera także oznaczenia momentów równonocny i przesileń zobrazowanych heksagramami. Informacje na temat heksagramów można znaleźć na postronie: Sztuka Bu – Dewinacja. Rysunek sporządzony został w oparciu o materiały do wykładów Roela Hill’a – Heluo.
Rysunek sporządzony w oparciu o materiały do wykładów Roela Hill’a – Heluo.
Rysunek sporządzony w oparciu o materiały do wykładów Roela Hill’a - Heluo.
Faza drzewa to etap, gdy Ziemia zwiększa dystans między Słońcem i oddala się od niego. Funkcjonuje dla tego stanu również termin ekspansja, jako że stopniowo wzrasta i zaczyna dominować Qi o jakości Yang. Dzieje się to w miesiącach: lutym, marcu, kwietniu. Faza drzewa zawiera w sobie moment Równonocy Wiosennej, przedstawianej jako heksagram nr 11 Tai – Pokój, składający się z trzech linii Yang i trzech Yin.
Faza ognia to okres, gdy Ziemia jest maksymalnie oddalona od Słońca, a jego apogeum znane jest pod terminem astronomicznym Aphelium. Miesiące, gdy dominuje żywioł ognia to: maj, czerwiec i lipiec. W tej fazie następuje Przesilenie Letnie. Dobrze ilustruje ten stan heksagram nr 1 Qian – Twórczość, reprezentowany przez sześć silnych linii Yang.
Faza metalu zwana również fazą skupienia bądź kontrakcji, charakteryzuje się tym, iż Ziemia rozpoczyna swój powrót ku gwieździe, odległość między nimi stopniowo maleje. Dzieje się to w sierpniu, wrześniu i październiku. W tym okresie przybywa energii typu Yin kosztem malejącej Yang. Na okres królowania metalu przypada moment Równonocy Jesiennej zobrazowanej heksagramem nr 12 Pi – Zastój, z trzema wzrastającymi liniami Yin i trzema wycofującymi się Yang.
Faza wody dominuje w miesiącach: listopad, grudzień i styczeń. Ziemia znajduje się w tym czasie najbliżej Słońca, a maksymalne jej zbliżenie określane jest w astronomii terminem Peryhelium. W fazie wody następuje Przesilenie Zimowe. Okres ten obrazuje heksagram nr 2 Kun – Biorczość, zawierający w sobie wyłącznie linie Yin.
Faza drzewa to etap, gdy Ziemia zwiększa dystans między Słońcem i oddala się od niego. Funkcjonuje dla tego stanu również termin ekspansja, jako że stopniowo wzrasta i zaczyna dominować Qi o jakości Yang. Dzieje się to w miesiącach: lutym, marcu, kwietniu. Faza drzewa zawiera w sobie moment Równonocy Wiosennej, przedstawianej jako heksagram nr 11 Tai – Pokój, składający się z trzech linii Yang i trzech Yin.
Faza ognia to okres, gdy Ziemia jest maksymalnie oddalona od Słońca, a jego apogeum znane jest pod terminem astronomicznym Aphelium. Miesiące, gdy dominuje żywioł ognia to: maj, czerwiec i lipiec. W tej fazie następuje Przesilenie Letnie. Dobrze ilustruje ten stan heksagram nr 1 Qian – Twórczość, reprezentowany przez sześć silnych linii Yang.
Faza metalu zwana również fazą skupienia bądź kontrakcji, charakteryzuje się tym, iż Ziemia rozpoczyna swój powrót ku gwieździe, odległość między nimi stopniowo maleje. Dzieje się to w sierpniu, wrześniu i październiku. W tym okresie przybywa energii typu Yin kosztem malejącej Yang. Na okres królowania metalu przypada moment Równonocy Jesiennej zobrazowanej heksagramem nr 12 Pi – Zastój, z trzema wzrastającymi liniami Yin i trzema wycofującymi się Yang.
Faza wody dominuje w miesiącach: listopad, grudzień i styczeń. Ziemia znajduje się w tym czasie najbliżej Słońca, a maksymalne jej zbliżenie określane jest w astronomii terminem Peryhelium. W fazie wody następuje Przesilenie Zimowe. Okres ten obrazuje heksagram nr 2 Kun – Biorczość, zawierający w sobie wyłącznie linie Yin.
Roczną wędrówkę naszej planety można rozumieć jako wynik swoistego procesu oddychania Słońca. Gwiazda rozpoczyna kosmiczny wdech, (wciąga Qi) po tym jak Ziemia się maksymalnie do niej zbliżyła. Powoli kończy się faza wody. W skutek owego wdechu, ziemskie siły magnetyczne są wyciągane na zewnątrz i rozpoczynają wędrówkę z wnętrza ku powierzchni globu. Stanowią siłę odśrodkową, dystansującą planetę coraz bardziej od Słońca. To faza drzewa, rozumiana również jako ekspansja. W Chinach obchodzone jest Święto Wiosny zwane Li Chun, wypadające 4 lub 5 lutego. Wszyscy radośnie witają wydobywającego się z wnętrza Ziemi Smoka – symbol wszechobecnej, życiodajnej Qi. Wiedzą, iż nadszedł okres sprzyjający aktywności, czas wszelkich możliwości tak w budzącej się przyrodzie jak i w ludzkich działaniach. Wszystko jest pod wpływem podnoszącej się energii o jakości Yang, aż do momentu rozpoczęcia solarnego wydechu.
Po osiągnięciu ekstremalnie głębokiego wdechu, będącego analogią do fazy ognia musi oczywiście nastąpić wydech Słońca (wypuszcza Qi), co w konsekwencji powoduje spychanie ziemskiej Qi do wnętrza planety. Ziemia przyjmuje Qi do swego centrum. Uwalniają się przy tym dośrodkowe siły magnetyczne Ziemi, sprowadzające ją jednocześnie bliżej gwiazdy. To etap skupiania inaczej faza metalu. Przy maksymalnym wydechu ziemska Qi jest w fazie wody lub inaczej zaniku. Cykl roczny się zamyka, aby za chwilę proces kosmicznego oddychania mógł się na nowo rozpocząć. Tak oto przedstawia się ów cudowny taniec Ziemi w rytmie wyznaczanym przez słonecznego władcę.
Omawiając koncepcję Wu Xing trzeba wspomnieć, o innym niż na Zachodzie podziale roku na poszczególne sezony. Zgodnie z teorią dwu przeciwstawnych sił Yin i Yang kolejne pory roku przedstawiają się następująco:
| Pora roku | Faza Qi | Charakterystyka |
|---|---|---|
| wiosna | drzewo | małe yang, ziemia jeszcze zimna ale powietrze już ciepłe |
| lato | ogień | duże yang, ziemia ciepła i powietrze gorące |
| wczesna jesień | ziemia | pora równowagi miedzy yang i yin, okres zbierania plonów |
| jesień | metal | małe yin, ziemia jeszcze ciepła ale powietrze już zimne |
| zima | woda | duże yin, ziemia zmarznięta i powietrze zimne |
Zamieszczone informacje mają przybliżyć zrozumienie procesu zmiany, jaka się dokonuje na całej planecie w związku z jej wędrówką po orbicie wokół Słońca. Trzeba w tym miejscu podkreślić, iż pory roku nie są definicją Wu Xing. Pory roku są tylko analogią, jaką łatwo się posłużyć, aby wprowadzić osobę początkującą w złożoną teorię. Pięć przemian Qi nie zależy od szerokości geograficznej, ani od widocznej drogi Słońca. Stany te są konsekwencją wzrostu i zaniku ziemskiego magnetyzmu, który jest w danym czasie podobny na całym globie.
Z biegiem lat w tradycji chińskiej rozwijano interpretację zasady Wu Xing. Obecnie panuje twierdzenie, iż wszystko jest zbudowane z pięciu współdziałających ze sobą sił zwanych również elementami lub żywiołami. Pozostają one w nieustającym i cyklicznym ruchu. Każda z nich ma swój odmienny charakter i tak: Qi drzewa rozszerza się we wszystkich kierunkach, podobna jest do potencjału zawartego w ziarnie, z którego wyrasta roślina w górę, dół i na boki. Qi ognia promieniuje, rozgrzewa i wznosi się w górę, Qi ziemi stabilizuje, nadaje spoistość, obraca się wokół, Qi metalu skupia, kurczy, prezentuje ruch z zewnątrz do środka, tak jak liść jesienią wysusza się i zwija, Qi wody natomiast penetruje, wypełnia, opada, chłodzi, wykonuje ruch zawsze w dół.
Podstawowe atrybuty Pięciu Przemian Qi – Wu Xing
Zamieszczona niżej tabela zawiera podstawowe informacje, jakimi posługuje się wielu nauczycieli aby w przystępny sposób zaprezentować trudną tematykę.
‹ PRZEWIŃ TABELKĘ ›
| PRZEMIANA | DRZEWO | OGIEŃ | ZIEMIA | METAL | WODA |
|---|---|---|---|---|---|
| KIERUNEK | Wschód | Południe | Centrum | Zachód | Północ |
| PORA ROKU | Wiosna | Lato | Późne lato | Jesień | Zima |
| FAZA ŻYCIA | Dzieciństwo | Młodość | Życie dorosłe | Starość | Schyłek życia |
| PORA DNIA | Poranek | Południe | Popołudnie | Wieczór | Noc |
| KOLORY | Odcienie zieleni | Odcienie czerwieni | Żółty, brązowy | Biały, szary, złoty | Niebieski, granatowy, czarny |
| FORMA W PRZESTRZENI | Lazurowy Smok | Czerwony Feniks | Centrum | Biały Tygrys | Czarny Żółw |
| POGODA | Wietrznie | Gorąco | Zmiennie | Sucho | Zimno, mokro |
| SMAK | Kwaśny | Gorzki | Słodki | Ostry | Słony |
| CECHY POZYTYWNE | Łagodność, tolerancja | Radość, spokój ducha | Koncentracja, równowaga | Sprawiedliwość, szlachetność | Moralność, odwaga |
| CECHY NEGATYWNE | Złość, agresja | Infantylizm, żądza | Fanatyzm, mędrkowanie | Smutek, żal | Lęk, kłamstwo |
| ZMYSŁ | Widzenie | Mówienie | Smakowanie | Wąchanie | Słyszenie |
| ORGAN ZMYSŁU | Oczy | Język | Usta | Nos | Uszy |
| ORGAN CIAŁA | Wątroba, pęcherzyk żółciowy | Serce, jelito cienkie | Śledziona, żołądek | Płuca, jelito grube | Nerki, pęcherz moczowy |
Podstawowe zależności pomiędzy przemianami Wu Xing
Relacje między pięcioma fazami zostały usystematyzowane w cykle: tworzenia, osłabiania, kontroli, stawiania oporu, wzajemnego topienia oraz współzależność bliźniaczą.
Relacja tworzenia – Xiang Shang jest uważana za progresywną dynamikę, podczas której każda faza Qi tworzy kolejną następującą zgodnie z mechanizmem natury. Takie wzajemne oddziaływania uważa się za korzystne, gdyż podążając za kosmicznym porządkiem, tworzą harmonię i równowagę. Relację tą nazywa się również karmiącą na podobieństwo stosunku matki do dziecka. Używając analogii można powiedzieć, iż element wody żywi drzewo, ono z kolei jest paliwem dla ognia, który ogrzewa ziemię, a w niej tworzą się pierwiastki, po to, aby rozprowadzane przez wodę mogły zasilać procesy wzrostu roślin w kolejnym cyklu kreacji. W tej dynamice Qi przemieszcza się zgodnie z ruchem wskazówek zegara dookoła okręgu.
Relacja osłabiająca – Xiang Shi jest dynamiką odwrotną do porządku wzajemnego tworzenia, podobnie jak dziecko zbytnio absorbujące matkę, przyczynia się do jej wyczerpania. Qi porusza się po okręgu, lecz odwrotnie do ruch wskazówek zegara. W tej relacji ważna jest intensywność współdziałających żywiołów, co przykładowo można interpretować jako zbyt dużą wodę powodującą korodowanie metalu lub szalejący, rozprzestrzeniający się ogień powodujący pożar lasu. Mamy tu do czynienia ze zjawiskiem, kiedy kolejna faza Qi konsumuje poprzednią.
Relacja kontrolująca – Xiang Ke jest czasami nazywana niszczącą. Stwierdzenie takie jest niefortunne, gdyż dynamika ta okazuje się w wielu przypadkach pożądaną z uwagi na swoje właściwości regulujące przepływ Qi w naturze. Wyobraźmy sobie sytuację, w której element ognia jest dominujący, co grozi stagnacją lub negatywnym, zbyt silnym przekarmianiem kolejnego żywiołu, jakim jest ziemia. Wprowadzenie odpowiedniej ilości Qi o charakterze kontrolującym, w tym przypadku wody, przyczyni się do redukcji nadmiaru ognia, co w efekcie udrożnieni przepływu energii. Relację tą możemy uznać za szkodliwą w przypadku, zbyt silnej kontroli prowadzącej do destrukcji uniemożliwiającej swobodny rozwój Qi. Dla przykładu nadmiarowa ziemia zablokuje, zabrudzi i uwięzi wodę, której naturalnym atrybutem jest klarowność i nieustanny ruch. Dynamika kontroli jest zgodna z ruchem wskazówek zegara po linii gwiazdy pięcioramiennej.
Relacja stawiania oporu – Xiang Kong jest dynamiką przebiegającą w kierunku przeciwnym niż w cyklu kontroli. Odbywa się po linii gwiazdy pięcioramiennej, odwrotnie do ruchu wskazówek zegara. Cykl ten zwany jest również cyklem buntu, gdyż silny element nie ulegnie kontroli dokonywanej przez słabszy czynnik. To sytuacja, gdy twarda, sucha ziemia nie pozwoli ukorzenić się roślinie lub płonący las nie da się ugasić kilku wiadrom wody.
Relacja wzajemnego topienia – Xiang Ni jest kolejną zależnością, jaka może wystąpić między poszczególnymi fazami przeistaczania się życiodajnej Qi. Dynamika ta swoim ruchem przypomina relację tworzącą Xiang Shang, jednakże jest postrzegana jako niepożądana. Szkodliwość tego procesu wynika ze zdegenerowanego charakteru elementu karmiącego, co w efekcie prowadzi do destrukcji. Używając analogii, możemy wyobrazić sobie sytuacje, gdzie nadmiarowe deszcze powodują gnicie roślin czy też wilgotne drzewo gasi zamiast tworzyć ogień. To zależność, kiedy chora lub niedbała matka nie przyczynia się do rozwinięcia potencjału swojego dziecka.
Niektórzy nauczyciele wyszczególniają jeszcze jedną relację, zwaną bliźniaczą. Uważa się ją za dynamikę wzmacniającą, gdzie każdy element wspierany jest energią tożsamą. Musimy jednak pamiętać, iż ocena czy ta relacja jest pożądaną czy szkodliwą zależy od wielu jeszcze innych uwarunkowań.
Podstawowe zależności pomiędzy przemianami Wu Xing
Relacje między pięcioma fazami zostały usystematyzowane w cykle: tworzenia, osłabiania, kontroli, stawiania oporu, wzajemnego topienia oraz współzależność bliźniaczą.
Relacja tworzenia – Xiang Shang jest uważana za progresywną dynamikę, podczas której każda faza Qi tworzy kolejną następującą zgodnie z mechanizmem natury. Takie wzajemne oddziaływania uważa się za korzystne, gdyż podążając za kosmicznym porządkiem, tworzą harmonię i równowagę. Relację tą nazywa się również karmiącą na podobieństwo stosunku matki do dziecka. Używając analogii można powiedzieć, iż element wody żywi drzewo, ono z kolei jest paliwem dla ognia, który ogrzewa ziemię, a w niej tworzą się pierwiastki, po to, aby rozprowadzane przez wodę mogły zasilać procesy wzrostu roślin w kolejnym cyklu kreacji. W tej dynamice Qi przemieszcza się zgodnie z ruchem wskazówek zegara dookoła okręgu.
Relacja osłabiająca – Xiang Shi jest dynamiką odwrotną do porządku wzajemnego tworzenia, podobnie jak dziecko zbytnio absorbujące matkę, przyczynia się do jej wyczerpania. Qi porusza się po okręgu, lecz odwrotnie do ruch wskazówek zegara. W tej relacji ważna jest intensywność współdziałających żywiołów, co przykładowo można interpretować jako zbyt dużą wodę powodującą korodowanie metalu lub szalejący, rozprzestrzeniający się ogień powodujący pożar lasu. Mamy tu do czynienia ze zjawiskiem, kiedy kolejna faza Qi konsumuje poprzednią.
Relacja kontrolująca – Xiang Ke jest czasami nazywana niszczącą. Stwierdzenie takie jest niefortunne, gdyż dynamika ta okazuje się w wielu przypadkach pożądaną z uwagi na swoje właściwości regulujące przepływ Qi w naturze. Wyobraźmy sobie sytuację, w której element ognia jest dominujący, co grozi stagnacją lub negatywnym, zbyt silnym przekarmianiem kolejnego żywiołu, jakim jest ziemia. Wprowadzenie odpowiedniej ilości Qi o charakterze kontrolującym, w tym przypadku wody, przyczyni się do redukcji nadmiaru ognia, co w efekcie udrożnieni przepływu energii. Relację tą możemy uznać za szkodliwą w przypadku, zbyt silnej kontroli prowadzącej do destrukcji uniemożliwiającej swobodny rozwój Qi. Dla przykładu nadmiarowa ziemia zablokuje, zabrudzi i uwięzi wodę, której naturalnym atrybutem jest klarowność i nieustanny ruch. Dynamika kontroli jest zgodna z ruchem wskazówek zegara po linii gwiazdy pięcioramiennej.
Relacja stawiania oporu – Xiang Kong jest dynamiką przebiegającą w kierunku przeciwnym niż w cyklu kontroli. Odbywa się po linii gwiazdy pięcioramiennej, odwrotnie do ruchu wskazówek zegara. Cykl ten zwany jest również cyklem buntu, gdyż silny element nie ulegnie kontroli dokonywanej przez słabszy czynnik. To sytuacja, gdy twarda, sucha ziemia nie pozwoli ukorzenić się roślinie lub płonący las nie da się ugasić kilku wiadrom wody.
Relacja wzajemnego topienia – Xiang Ni jest kolejną zależnością, jaka może wystąpić między poszczególnymi fazami przeistaczania się życiodajnej Qi. Dynamika ta swoim ruchem przypomina relację tworzącą Xiang Shang, jednakże jest postrzegana jako niepożądana. Szkodliwość tego procesu wynika ze zdegenerowanego charakteru elementu karmiącego, co w efekcie prowadzi do destrukcji. Używając analogii, możemy wyobrazić sobie sytuacje, gdzie nadmiarowe deszcze powodują gnicie roślin czy też wilgotne drzewo gasi zamiast tworzyć ogień. To zależność, kiedy chora lub niedbała matka nie przyczynia się do rozwinięcia potencjału swojego dziecka.
Niektórzy nauczyciele wyszczególniają jeszcze jedną relację, zwaną bliźniaczą. Uważa się ją za dynamikę wzmacniającą, gdzie każdy element wspierany jest energią tożsamą. Musimy jednak pamiętać, iż ocena czy ta relacja jest pożądaną czy szkodliwą zależy od wielu jeszcze innych uwarunkowań.
Stosując różne techniki badawcze: przestrzeni, czasu, wykresów urodzeniowych czy zdrowia człowieka analizujemy wzajemne oddziaływania Pięciu Przemian, pamiętając, że przepływ Qi zależny jest od jakości i ilości danego żywiołu a nie tylko jego rodzaju.
